De naam van de roos

‘We lopen, / We lopen nu al sinds jaar en dag // En we begrijpen er helemaal niets van’

Er zijn zoveel vragen te stellen. Er is zoveel te zeggen, te noemen, te doorgronden. Onbewust doorkruist de dichter dingen. Soms benoemt hij ze. Met de dag groeit zijn onzekerheid. ‘Het woord meet de afstand’: de afstand tussen wat hij zegt dat een ding is en wat het ding zelf zegt, tussen de donkerte en de helderheid ervan, tussen de schaduw en het licht van het ding. Zijn woorden slechts schijngedaanten van de dingen? Kan je met louter woorden een pad lopen over de dingen die je niet weet? Kan een gedicht waarin dingen afwezig zijn de sporen ervan uitwissen?

In de bundel Wat ik mogelijk heb gedaan, ontwikkelt de Waalse dichter Yves Namur (1952) een soort pelgrimspad waarlangs hij op zoek gaat naar de lege ruimte tussen de dingen en hun namen, een ruimte waar slechts afwezigheid is (op hooguit wat gemurmel na). Namur beschrijft de poëzie als ‘een weidse ruimte die bestaat uit tegendelen’, het gedicht als ‘de veranderlijke ruimte tussen twee uitersten’. Met zijn poging die metafysische ruimte in kaart te brengen, bedrijft Namur de kunst van het onmogelijke. Hoe laat je dingen met een naam naar hun oorsprong terugkeren? Namur tracht het omgekeerde traject te volgen, terug naar het ‘Niets’.

‘Het water was naar de bron teruggekeerd / En de bron was de naam van de bron ingegaan.’

Gaandeweg vergeet de dichter waarheen de weg leidt en waar hij vandaan komt. Alles wil hij vergeten, afwezig wil hij zijn in een onmetelijke leegte, waar hij zich de oorspronkelijkste der vragen kan stellen: ‘hoe die te vullen?’ De dichter staat waar de onrust zich bevindt, dicht bij het licht, nog dichter bij de dood. Yves Namur gewaagt van een schim die hem voorgaat en een schim die hem volgt. Daartussen: louter afwezigheid. Wat ontbreekt wil hij ongewis, opgetekende fragmenten onvoltooid laten. ‘De blik is de poort, zien het openen van die poort,’ schreef Edmond Jabès ooit.

Namur citeert Rainer Maria Rilke: ‘Met alle ogen zien de schepselen / het opene. Slechts onze ogen zijn / als omgekeerd, als vallen, in een cirkel / rondom hun vrije uitweg opgesteld. / Wat daarbuiten bestaat, dat lezen wij alleen / in het gelaat der dieren. Reeds het jongste kind / wenden wij om, het dwingend, achterwaarts / contouren te ontwaren, niet het opene, / dat in het diergezicht zo diep is.’ (Achtste elegie)

Telkens opnieuw de dingen en hun naam herformuleren: Namur plaatst het objectieve kijken tegenover het subjectieve zien, het ding tegenover de naam van het ding. Zo omcirkelt hij de begeerde lege tussenruimte waar het onuitgesprokene zich bevindt. Hij loopt met de eenzaamheid, ‘met het verloren woord (…) in het onmetelijke’. Zijn enige gezel is de denkende roos (de naam van de roos), symbool voor afwezigheid. ‘Alles wat we over de roos weten en wat we voor de roos houden, verwijdert ons mogelijk van haar’. Het liefst wandelt hij in de stilte waarover de roos spreekt. ‘Die stilte is misschien wel de enige, / Die ons kan redden van onszelf’.

Namurs denkende, spirituele, repetitieve poëzie is een les van de leegte en van de naakte mens die geen enkele vraag stelt. Zijn zoektocht in het verborgene, de voortdurende bevraging van zichzelf en zijn dialoog met dichters die hem op dit pad voorgingen (Rilke, Celan, Bonnefoy): het voelt bijna gewichtloos aan. De abstracte ruimte die Namur schept roept volkomen stilte op, als bij een meditatie.

Wat rest: ‘Un poème enfin vidé de tout son contenu’.

Wat ik mogelijk heb gedaan is een mooi, rijk overzicht van Namurs werk tot dusver, alweer prachtig vertaald door Jan H. Mysjkin.

Yves Namur: Wat ik mogelijk heb gedaan, Uitgeverij Vleugels, Bleiswijk 2021. Vertaald door Jan H. Mysjkin. ISBN 9789493186293.