Aboekir, Algerije. In een kamer zit een man koortsachtig te schrijven aan het sterfbed van zijn vader. Hij twijfelt: ‘Heeft het nog zin?’ Zabor, verstoten zoon van de stervende slager, heeft een gave: door nauwgezet mensen te inventariseren met geschreven woorden, kan hij hun leven redden. Schrijven als morele plicht. Met taal het leven herscheppen: ‘Schrijven is de enige list die werkt tegen de dood, de eerste rebellie, het ware gestolen vuur.’ Dat inzicht leidt bij de verteller tot een innerlijke transformatie.
‘Zabor’ van de Algerijnse schrijver en journalist Kamel Daoud (°1970) is een ritmisch geschreven, hartstochtelijke ode aan de taal en de literatuur, geïnspireerd op de vertellingen van Duizend-en-een-nacht. Sheherazade vertelt verhalen om haar leven en dat van andere vrouwen te redden, Zabor schrijft om zieken en stervenden te beschermen tegen de dood. De titel, tevens de naam van de verteller, verwijst naar de pre-islamitische versie van de psalmen. Net zoals in zijn romandebuut ‘Meursault, contre-enquête’ (Moussa, of de dood van een Arabier), een kritische repliek op ‘De vreemdeling’ van Albert Camus, confronteert Daoud ons met de hardnekkig westerse blik waarmee wij naar gebeurtenissen kijken.
Voor ieder leven dat hij wil redden, kiest Zabor de titel van een bestaand boek uit de wereldliteratuur en schrijft er een variant op, passend bij de zieke of stervende. Vergeet hij iemand, dan overlijdt de ongelukkige de volgende dag. ‘Als ik vergeet, herinnert zich de dood.’ Zabors gave groeit in de loop der jaren uit tot een morele plicht die hem aan de grond van zijn dorp nagelt. De overwegend analfabete dorpsbewoners zien hem als een ketterse zonderling en bejegenen hem vijandig. Toch is hij voor elk van hen levensnoodzakelijk.
Sinds zijn kindertijd leeft Zabor als verstotene bij een alleenstaande tante en een stomme opa. Hij werd verdacht van poging tot moord op zijn halfbroer. In dat isolement ontdekte hij al op zeer jonge leeftijd de taal en de literatuur. Toen hij zich met Poll, de papegaai van Robinson Crusoe, begon te identificeren, nam zijn levensmissie vaste vorm aan. Sindsdien begrijpt hij dat de wereld een boek is, zelfs alle mogelijke boeken, al geschreven of nog te schrijven. Zabor kijkt aandachtig om zich heen, inventariseert wat hij ziet, doorgrondt het mechaniek en ontwikkelt zich tot alziend schepper van het woord, de taal, de wereld.
Zabor keert op aandringen van zijn halfbroers voor het eerst sinds zijn kindertijd terug naar zijn geboortehuis. Hun vader ligt op sterven, de erfenis lonkt en de broers willen maar al te graag de verantwoordelijkheid voor leven of dood van de oude man op Zabor afwentelen. Zoals steeds wil Zabor zich nauwgezet van zijn levensreddende taak kwijten. Maar hij wordt verteerd door wraakgevoelens. Aan het sterfbed van zijn gehate vader beseft Zabor dat een enkele krachtige metafoor diens neergang kan afwenden. Maar overmand door twijfel en paniek, krijgt hij geen woord op papier. Wat te doen? De oude man redden of verdoemen? Zabor denkt na, gaat ’s nachts op pad, observeert en inventariseert. Hij zal snel een beslissing moeten nemen, want het leven van zijn vader zal het niet lang meer rekken.
Ritmisch als een bezwerend soefi-gezang, met duistere passages vol geëxalteerde gedachten en betoverende metaforen, brengt ‘Zabor’ de lezer in trance. Zabors obsessie en zijn bovenmenselijke verantwoordelijkheid wegen loodzwaar. Toch brengen het repetitieve ritme en de lyrische beeldspraak de nodige rust en maken het lezen tot een meditatieve bezigheid.
Bijna geruisloos leidt Daoud de lezer weg van al het overbodige, meandert naar de essentie, de noodzaak, de verantwoordelijkheid van fictie. De persoonlijke zoektocht van de schrijver is een herculische vertelling geworden. Een inspirerend boek vol wijsheid, poëzie, verbeeldingskracht.
Kamel Daoud: Zabor, Ambo|Anthos, Amsterdam 2018, 290 p. Vertaling van Zabor ou Les psaumes door Manik Sarkar. ISBN 9789026341540
Geen dag zonder boek 
Geef een reactie