‘Daar loopt een varken!’ Zo opent de wervelende proloog in ‘De hoofdstad’ van Robert Menasse. Midden in Brussel duikt onverhoeds een varken op, stormt diagonaal over het Sint-Katelijneplein en kruist het pad van diverse personages. De een kijkt door het raam van een restaurant, de ander zit in een taxi die met gierende remmen tot stilstand komt, een derde wandelt een hotel uit. Iemand wordt door het zwijn onder de voet gelopen en door een ander overeind geholpen. Op datzelfde moment wordt op het plein, in een kamer van hotel Atlas, een man vermoord.
‘De hoofdstad’ van de Oostenrijker Robert Menasse (°1954) werd bekroond met de Deutscher Buchpreis 2017. Menasse woonde enkele jaren in Brussel om het hart van de Europese Unie van nabij te observeren, wat resulteerde in deze ambitieuze en intelligente roman, die tevens een blik achter de schermen van de Unie verschaft. De heterogeniteit en de overzichtelijke structuur van het verhaal maken een abstract concept als de Europese Commissie bevattelijker.
Centraal thema is de voorbereiding van het vijftigjarige jubileum van de Commissie. Een ambtenaar bij het departement Cultuur stelt voor om de eeuwigheidsclausule ‘Nooit meer Auschwitz’ als uitgangspunt te nemen. Door aldus een emotionele band met de Europese burgers te smeden, hoopt de Commissie morele autoriteit toe te voegen aan het beeld van een louter abstracte bureaucratie.
Terwijl het project in de coulissen vorm krijgt, wordt er elders druk gelobbyd en staan de hoofdpersonages, die allen getuige waren van de bizarre doortocht van het varken, op een kantelpunt in hun leven. Een professor bereidt een revolutionaire speech voor over de toekomst van Europa; een geheim agent slaat na het plegen van een moord op de vlucht voor zijn obscure en machtige opdrachtgevers; een opstandige Auschwitz-overlevende neemt zijn intrek in een dictatoriaal rusthuis; een nostalgische commissaris tracht een misdaad op te lossen voor die definitief in de doofpot verdwijnt.
Menasse schrijft afwisselend vanuit het oogpunt van elk van de personages, ieder met zijn of haar verhaal, herinneringen, identiteiten en dromen. Aanvankelijk hebben zij niets met elkaar te maken, maar geleidelijk aan raken hun levens op verschillende niveaus verknoopt. Elkeen symboliseert een ander aspect van het Europese verhaal. In een spinnenweb van verhaallijnen, een onontwarbaar kluwen van spitsvondige intriges, ontsnapt geen van hen aan de alomtegenwoordige Unie.
Op steeds meer plaatsen duikt intussen het mediagenieke varken op. Iemand maakt melding van een horde varkens, daags nadien spreken de media unaniem van een acute dreiging. Tegen de achtergrond van de nakende festiviteiten van de Unie en een door angst vervormde perceptie, stevent het verhaal af op een zinderende climax. Robert Menasse slaagt er wonderwel in een elegante finale aan zijn complexe puzzel te breien.
‘De hoofdstad’ is een kaartenhuis. Op het moment dat je bovenop het ingenieuze bouwsel de laatste kaart verwacht, die tot het nodige overzicht en inzicht zou moeten leiden, gebeurt er iets waar het huis niet tegen bestand is. De constructie wankelt, stort finaal in. Of misschien toch niet? Menasse maakt schijnbewegingen, zet je op het verkeerde been, daagt je uit als een volleerd schermer. ‘De hoofdstad’ leest uitdrukkelijk eigentijds, verschaft inzicht in de complexiteit van de Unie en werpt een verhelderend licht op actuele Europese problematieken.
Robert Menasse: De hoofdstad, Arbeiderspers, Amsterdam 2018, 432 p. Vertaling van Die Hauptstadt door Paul Beers. ISBN 9789029523677.
Geen dag zonder boek 
Geef een reactie