‘Hoe heette de hoedenmaker?’ van de Vlaamse auteur Loekie Zvonik (1935 – 2000) is een postuum eerbetoon aan prozaschrijver en essayist Dirk De Witte (1934 – 1970), met wie Zvonik kortstondig een relatie had. Haar herinneringen aan hun tragische liefdesgeschiedenis vult ze aan met zijn nagelaten aantekeningen over de trip naar Wenen die ze kort voor zijn zelfmoord ondernamen. Aan de hand van de alter ego’s Hermine en Didier verhaalt Zvonik over een reis, zwanger van noodlot.
De semi-autobiografische roman is tevens een elegante knipoog aan ‘De steppewolf’ van Hermann Hesse (Hermine is de muze van de steppewolf en de enige die hem van zelfmoord kan redden). ‘Onze’ Hermine verbleef als kotstudent in Gent en leerde er Didier kennen. Hermine was een naïef meisje: ‘ze had nog geen mensen weten sterven’. Didier meende haar nodig te hebben. Zijn leven was toen al sterk verliteratuurd. Hij identificeerde zich met leven en werk van Rilke, Kafka en Pavese. Didier ontmoette X en Hermine Y en hun wegen scheidden.
Twaalf jaar later kruisen ze elkaar opnieuw, wanneer Didier haar uitnodigt om hem te vergezellen naar een congres in Wenen. Hermine voorvoelt iets van duistere aard, maar besluit toch op het voorstel in te gaan. ‘En ik vermaan mezelf niet sentimenteel te worden, het euvel waaraan ik sinds de kindertijd heb geleden.’ Ze rijden samen naar Wenen. Bij een bezoek aan een antiquariaat zien ze naast de ingang het naambordje van een hoedenmaker. Een naam die ze meteen weer vergeten, maar zich tijdens hun terugreis verwoed proberen te herinneren. Die naam staat symbool voor hun hunkering naar een gedeeld, verbeeld verleden, dat ze maar al te graag willen herscheppen. Tijdens hun reis leren ze elkaar beter kennen. Hunkering, literatuur en poëzie verbinden hen, maar maken ook een diepe kloof zichtbaar: ‘Hermine houdt van de maan wanneer zij vol en geel aan de hemel staat. (…) Didier houdt niet van de maan. Hij vraagt zich af wat ze met de mensen kan doen als hij ziet wat ze met de zee uitspookt’.
Zvonik creëert een trage wereld waarin de personages aandachtig observeren en intensief hun zintuigen gebruiken. Beiden dragen melancholie als een tweede huid. Bij Hermine schuilt daar levenslust achter, bij Didier doodsdrift. Hermine zoekt betekenis in de avondlijke sfeer in Wenen: ‘De stad is nog donkerder en stiller dan een uur geleden. Ze toont alleen schaduwen, vage gestalten van poorten, koepels, huizenfronten, beeldengroepen die naderbij wenken maar te ver blijven om al te benaderen’.
Een twijfelende Hermine en een zwalpende Didier klampen zich aan elkaar vast en zweren elkaar voor noodtijd heilig trouw. ‘Ik weet dat je onmiddellijk komen zal om hulp te bieden al was het van het andere eind van de wereld, op krukken, met al het gespaarde geld, met hoofdpijn, koorts, tegenzin, met de angst niet de juiste woorden te zullen vinden.’ De ingebeelde romantiek isoleert ze steeds meer van de werkelijkheid; een donkere schaduw hangt voortdurend boven hen. ’s Avonds in het hotel onderstreept Didier zinnen in een boek van Pavese: ‘Men slaat niet de hand aan zichzelf uit liefde voor één vrouw. Men slaat de hand aan zichzelf omdat een liefde, ergens een liefde, ons in onze naaktheid onthult, in onze ellende, onze weerloosheid, ons niets.’
Enkele maanden later gaat Hermine door de nalatenschap van Didier. Ze vraagt zich af waar de voortekenen in schuilden, vanaf wanneer de noodlotsmythe zich begon te verwezenlijken. Loekie Zvonik verkoos om hun geschiedenis dromerig, suggestief, esthetisch te beschrijven. Van begin tot eind siert een wonderbaarlijke schroomvalligheid de tragiek van twee mensen, verenigd in smart, niet bij machte deuren te openen naar elkaar. Hun niet aflatende zoektocht naar verbinding met de ander, tot ter dood, lijkt soms op een pervers spel, soms op wanhoop, soms op hartstocht. Het werd uiteindelijk een dwingend voltrekken van het noodlot.
Een steppewolf is immers niet vrij. Hij verwezenlijkt zijn eigen noodlotsmythe.
Loekie Zvonik: Hoe heette de hoedenmaker, Cossee, Amsterdam 2018, 224 p. ISBN 9789059367661.
Geen dag zonder boek 
Geef een reactie