Een avond van triomf: provocerend uitgedost in een nauwsluitend rood pak bezaaid met sterren, klimt een koorddanser op het stalen koord. Hij is als een Narcissus die, wars van kritiek en oordeel, aan zichzelf verschijnt. In een wreed spel met de dood (een danse macabre) verandert de acrobaat in een stierenvechter. Zijn sprongen: weerbarstige dieren die hij zal temmen. Het publiek: een beest dat hij met een dolk zal neersteken. Alleen voor de God die zijn zoektocht ziet, zal hij dansen. Terwijl hij rakelings langs de dood scheert, zal het publiek zedig de ogen sluiten. In volstrekte eenzaamheid zal hij de wereld minachten. Slechts voor dit Feest leeft hij.
In de lente van 1964 pleegde de gewezen koorddanser Abdallah Bentaga zelfmoord. Zijn stoffelijk overschot werd aangetroffen in zijn woning, omringd door boeken van de Franse schrijver en dichter Jean Genet (1910-1986). Acht jaar eerder ontmoette Genet de toen achttienjarige acrobaat. Ze werden minnaars. De dertig jaar oudere schrijver koesterde een intense passie en tedere liefde voor de jonge koorddanser, in wiens beroep hij overeenkomsten zag met zijn eigen dichterschap. In het prozagedicht De koorddanser (Le funambule, 1958) verkent Genet de verhouding tussen de acrobaat en de dichter, tussen de koorddanser en zijn stalen koord, tussen de dichter en zijn woorden.
Genet bracht het eerste deel van zijn leven door in opvanghuizen en jeugdgevangenissen. Hij vervoegde het Vreemdelingenlegioen, deserteerde, zwierf door Europa, werd veroordeeld voor landlopen, diefstal, homoseksualiteit en prostitutie. Zijn eerste romans schreef hij in de gevangenis. Genet voerde een politieke en ideologische strijd, stak de draak met de bourgeoisie, verzette zich tegen kolonialisme en westerse dominantie, nam het op voor de Palestijnen, brak een lans voor homoseksualiteit. Tot het einde van zijn leven bewoonde hij groezelige hotels en bleef hij op de dool.
In De koorddanser spreekt de meester zijn pupil Abdallah toe. Hoe kan de koorddanser zijn stemloze, bewegingloze koord laten zingen en dansen? Alvorens op het koord te klimmen, zal hij moeten sterven, aldus de dichter. Zijn doodse bleekheid zal een uiting van onbedwingbare durf zijn. ‘Als niets meer je aan de grond houdt kun je dansen zonder te vallen.’ De koorddanser mag de droefheid niet ontlopen, benadrukt de dichter. In een bittere plooi om de mond (‘de wond van zijn eenzaamheid’) zal hij zich moeten storten. Alleen daar zal hij de kracht vinden om te dansen, niet voor het applaus, maar voor zijn eigen beeltenis.
Om goed te kunnen sterven, adviseert Genet, zal de koorddanser sober moeten leven, zich in lompen hullen, zich klein maken, eventueel mank lopen. Hij zal ieder die zijn werk naar de wereld probeert af te buigen, moeten afweren. Alleen zo kan hij zich ten volle concentreren, als een machtige torero die met doodsverachting het duel aangaat, met het koord, met het publiek. Hij zal een lichamelijke dood moeten riskeren, zelfs het verlies van zijn verstand. Pas dan kan hij als een dode in de schijnwerpers treden en dansen. Uit een niemand zal een stralend opperwezen rijzen.
Abdallah viel toch, kon nadien zijn beroep niet meer uitoefenen. Enkele jaren later pleegde hij zelfmoord. Tegen de achtergrond van deze tragische geschiedenis leest het gedicht als een wanhopige liefdesbrief, een schreeuw van eenzaamheid. Hoe graag wilde Genet de koorddanser bezielen met de onnoemelijke eenzaamheid waaraan ook de dichter, de schrijver, de kunstenaar zich blootstellen. Compromisloze overgave aan een dans voor eigen beeltenis, excelleren in onbuigzame kracht, ultieme lichtheid en diepe aandacht: een keuze die de koorddanser naar het voorportaal van een precaire dood leidde.
Dermate meegesleept door de elegante danse macabre van Genet en Abdallah, zou ik bijna vergeten te vermelden dat Kiki Coumans prachtwerk verrichtte met haar begeesterende, zo uitgepuurde vertaling van dit kleinood.
Jean Genet: De koorddanser, Uitgeverij Vleugels, Bleiswijk 2019, 40 p. Vertaling van Le funambule door Kiki Coumans. ISBN 9789078627883.
Geen dag zonder boek 
Geef een reactie