Cultus van de tuinier

‘Het jaar van de tuinier’ (1929) van Karel Capek is een verzameling montere observaties, verrijkt met adviezen voor de aspirant-tuinier. Of je nu groene vingers hebt of niet, dit boekje is zonder meer inspirerend. Het blaakt van ironie en levenslust. Capek etaleert uitbundig zijn liefde voor taal; hij schikt als een bezetene woorden en beelden, als waren het bloemen in een perk. Hij zaait, giet, bemest, harkt aan, en snoeit waar nodig. Josef Capek, Karels broer, voorzag ‘Het jaar van de tuinier’ van treffende karikaturale tekeningen.

In ordelijk gerangschikte hoofdstukjes geeft Capek voor iedere maand van het jaar nuttige adviezen over zowat alles wat tuin en tuinier aangaat. Dat gaat van het temmen van een tuinslang, over het verantwoord betreden van een bloemperk, tot het ceremonieel samenstellen van goede zaaigrond.

Tuinieren is een ware kunst volgens Capek. De tuinierende mens stelt hij voor als een aparte soort, verwant aan de ongewervelden. Immer met zijn achterwerk hoog in de lucht, leeft hij ingegraven in de aarde. Het enige lichaamsdeel dat hem hindert is zijn rug. Toch slaagt hij er probleemloos in de meest onmogelijke houdingen aan te nemen: ‘Op de tenen van één voet balancerend en zich in de lucht verheffend als een ballerina van de keizerlijke opera, zich uitspreidend over een breedte van vier meter, of niet meer dan een vierkante centimeter innemend, moet de tuinier altijd een zekere waardigheid behouden, want de mensen mogen hem niet uitlachen.’

Elk hoofdstuk eindigt met een filosofisch getinte dooddoener zoals: ‘Maar helaas, niemand bekommert zich om ons, tuiniers, en niemand vraagt ons hoe we het zouden willen hebben.’ Niettemin spreekt Capek de lezer geregeld bemoedigende woorden toe, wanneer het niet zo best wil lukken, en zijn tuin nog ‘net zo woest en ledig is als op de eerste dag van de schepping.’ Om meteen daarna een waarschuwende vinger te heffen: ‘Denk vooral niet dat echt tuinieren een herderlijke en meditatieve bezigheid is!’

Capek heeft het over de ontelbare frustraties van de tuinier. Van afgunst ten aanzien van collega’s blijft hij bijvoorbeeld niet gespaard. Hij schrikt er niet voor terug om in het holst van de nacht stekken te ontvreemden uit andermans tuin. Wanneer in augustus onze tuinier dan toch met een bezwaard hart op vakantie gaat, legt hij het lot van zijn tuin in handen van een welwillende vriend. Tot welke gruwel zulks kan leiden, leest u in het memorabele hoofdstukje ‘Augustus’.

In feite komt het er op neer dat echte tuiniers stuk voor stuk onverdraagzame maniakken zijn, die er onvermurwbaar een eigen cultus op na houden. Capek zelf kan zich ontzettend opwinden over de lichtzinnigheid waarmee onkundigen tuinierstermen in de mond nemen om hun argumenten te staven of te illustreren: ‘Er zijn mensen, critici in het bijzonder, maar ook sprekers in het openbaar, die graag over wortels praten. Ze beweren bijvoorbeeld dat we naar onze wortels moeten terugkeren, dat een of ander kwaad met wortel en al moet worden uitgeroeid of dat we een probleem bij de wortel moeten aanpakken. Nou, ik zou die mensen graag een driejarige kweepeer met wortel en al zien uitgraven!’ Soms is ook de tuinier de maat een beetje kwijt. Vandaar dat hij in de herfst almaar zijn planten verplaatst, zoals een kat haar jongen. Elk jaar zegt hij tevreden: ‘Mooi, nu staat alles op zijn plaats. Volgend jaar kan ik het rustig aan doen.’ Maar een tuin is nooit klaar en lijkt in dat opzicht op de wereld en alles wat de mens onderneemt.’

Tot slot geeft Capek nog een puik advies mee voor de wintermaanden: ‘Welnu, steek de haard aan en laat de tuin slapen onder zijn lichte dekbed van sneeuw. Het is goed om ook eens met andere dingen bezig te zijn. We hebben een tafel vol boeken die we nog niet hebben gelezen, laten we ons daar eens aan gaan zetten.’ Maar hij zou natuurlijk Capek niet zijn, mocht hij niet met een duivels genoegen alsnog besluiten tot het ontkrachten van een hardnekkige mythe: ‘Denkt u echt dat de natuur en winterslaap houdt? Nou, vergeet het maar!’

En dan begint het hele verhaal opnieuw…